كارنه تیر (TIR carnet) سندی گمركی است كه برای ترانزیت بین المللی كالا در چارچوب كنوانسیون تیر(TIR) در كشور مبدا صادر می گردد و طبق آن، كالا در وسیله نقلیه جاده ای مشخص شده به صورت پلمپ شده از خاك كشورهای بین راه عبور می نماید و تا مقصد لازم به انجام تشریفات گمركی مربوط به ترانزیت در مرزهای ورودی و خروجی این كشورها طبق قوانین داخلی نخواهد بود.
در حمل و نقل بین المللی جاده ای، وسایل نقلیه و كالاها برای عبور از خاك هر كشوری باید در مرز ورودی، بعد از تنظیم اظهارنامه، ترانزیت باید مورد بازرسی گمركی قرار بگیرد و صاحب كالا با توجه به مقررات داخلی آن كشور سپرده نقدی یا ضمانت نامه تودیع نمایدو در اظهارنامه قید کند كه كالا تا زمان مقرر در پروانه ترانزیت از مرز خروجی تعیین شده خارج خواهد شد. در بعضی موارد این تشریفات گمركی باعث تاخیر و معطلی وسیله نقلیه می شود و هزینه های اضافی ایجاد میشود ، و احتمال اینکه كالا خسارت دیده یا سرقت شود بسیار است.
برای تسریع در حمل و نقل بین المللی، کم کردن از تشریفات گمركی و همچنین جلوگیری از خسارت های احتمالی در جریان ترانزیت بین المللی كالا، كنوانسیونی به نام ((كنوانسیون گمركی مربوط به حمل و نقل بین المللی كالا در جاده ها تحت كارنه های تیر)) به ابتكار اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای در سال 1959 منعقد شد كه در سال 1975 جای خود را به كنوانسیون دیگری با همین نام داد.
طبق این كنوانسیون سندی برای ترانزیت بین المللی كالا به نام كارنه تیر یا دفترچه تیر صادر می شود که اعضای كنوانسیون وظیفه دارند،سازمانی را برای صدور كارنه تیر و تضمین پرداخت هزینه های ناشی از تخلفات از مقررات كنوانسیون تعیین نمایند.
كارنه تیر به زبان فرانسه چاپ می گردد، بنابراین امکان دارد دارای صفحات اضافی مانند ترجمه متن كارنه به زبان كشور محل صدور باشد. كارنه تیر كه برای موسسات حمل و نقل مورد تایید است و فقط برای حمل جاده ای كالا صادر می شود،دارای فرم استانداردی است . برای كالاهای هر وسیله نقلیه، تركیبی از وسایل نقلیه یا برای چند كانتینر كه بر روی یك وسیله نقلیه یا تركیبی از آنها بار شده است ، یك كارنه تیر صادر می شود كه تنها برای یك سفر معتبر می باشد. بر روی كارنه شماره اسناد جداشدنی برای كنترل گمركی و اسناد تصفیه برای عملیات حمل و نقل ذكر گردیده است. تعداد برگه های كارنه تیر بر حسب تعداد كشورهایی که بین مبدا و مقصد كالا وجود دارند حداقل 6 و حداكثر 20 برگ متفاوت است. که این صفحات دارای شماره های 1و2 می باشند كه آنها را اصطلاحا” وله می گویند و بر روی آنها تمام مشخصات كالا لحاظ شده است.
اگر كالا تنها بین یك گمرك مبدا و یك گمرك مقصد حمل گردد كارنه باید حداقل دارای دو برگ برای كشور مبدا و نیز دو برگ برای كشور مقصد و همچنین دو برگ برای هر كشوری باشد كه از آن عبور می نماید، برای هر محل اضافی جهت بارگیری یا تخلیه دو برگ دیگر لازم می باشد.
بنا به كنوانسیون تیر، لازم است كه وسیله نقلیه بعد از بارگیری، در گمرك كشور مبدا بازرسی شود و لاك و مه رگردد و پلاك های مستطیل شكل با علامت TIR در قسمت های ابتدا و انتها وسیله نقلیه نصب شوند. برای جلوگیری ازسوء استفاده، طرف های كنوانسیون باید نمونه مهرهائی را كه استفاده می کنند برای یكدیگر ارسال کنند. وسیله نقلیه و كانتینر باید طبق استانداردهای مقرر در ضمائم كنوانسیون لحاظ شود.
در صورت رعایت مقررات كنوانسون، دارندگان كارنه تیر می توانند پس از پلمپ وسیله نقلیه در گمرك محل بارگیری ، بدون معطلی و بدون پشت سر گذاشتن تشریفات گمركی ناظر بر ترانزیت خارجی، از كشورهای مختلف عبور کرده و تا مقصد نهائی به راه خود ادامه دهند.
گرچه كارنه تیر، حمل كننده و صاحب كالا را از تنظیم اسناد گمركی كشورهای بین راه و تودیع سپرده یا ضمانت نامه ویژه ترانزیت معاف می کند ،اما مانع اجرای محدودیت ها و نظارت هائی كه طبق مقررات داخلی این كشورها در حوزه های اخلاقی، بهداشتی و امنیت عمومی وجود دارد، نمی شود و وصول عوارضی را كه احتمال دارد به موجب همین مقررات پیش بینی شده باشد، منتفی نمیگردد.
با توجه به كنوانسیون تیر موسسه ضامن، تعهد می كند كه در صورت تخلف دارنده كارنه تیر از مقررات این سند، حقوق و عوارض گمركی متعلق به كالا و هرگونه عوارض تاخیر، بهره های مربوط را طبق قوانین و مقررات كشوری كه تخلف در آن صورت گرفته بپردازد. که این تضمین موجب رفع مسئولیت اشخاصی نمی شود كه از مقررات كنوانسیون تیر تخلف كرده اند. مسئولیت ضامن درمقابل مقامات یك كشور عضو كنوانسیون فقط زمانی آغاز می شود كه كارنه تیر از طرف مقامات گمركی آن كشور مورد قبول باشد؛ همچنین ، مسئولیت موسسه ضامن فقط در قبال كالاهائی نیست كه در كارنه عنوان شده اند، بلكه شامل كالاهائی نیز می شود كه در كارنه نبوده اما به طورغیرقانونی در قسمت پلمپ شده وسیله نقلیه و یا كانتینر قرار دارند.
